راهبرد انقلاب اسلامی

انقلاب اسلامی ایران 30 سال پرحادثه اما موفق را پشت سرنهاده است. انقلابی باشکوه وشگفتی ساز که باوقوعآن متخصصان پدیده انقلاب، تحلیل گران سیاسی و سیاست مداران که تصور وقوع آن را نداشتند، غافلگیر شدند و زمانی که آغاز شد چنان حرکتی گسترده وسراسری پدید آورد که امکان ایستادگی در مقابل آن وسرکوبی وآرام کردنش غیر قابل تصور شد وتوانست درمدتی کوتاه یعنی حدود یک سال ویک ماه بر قدرتمند ترین حکومت منطقه که ابرقدرت غرب آن را بهژاندارم خویش درمنطقه تبدیل کرده بود تادرمقابل حکومت های مخالف یا وقوع انقلاب های احتمالی بایستد پیروز گردیده، مسیر تحولات منطقه ای و جهانی راتغییر دهد.

در پاسخ به این پرسش که چرا تحلیل گران و نظریه پردازان سیاسی و سیاست مداران دربارة وقوع و پیروزی انقلاب اسلامی غافلگیر شدند و نتوانستند این رخداد را پیشگویی کنند، باید گفت که تا پایان دهه 1970 میلادی و تا زمان وقوع انقلاب اسلامی در سال 1357 پارادایم علمیموجود در ذهن این افراد درباره انقلاب، تنها به وقوع انقلاب های ناسیونالیستی، لیبرالی ومارکسیستی تاکید می شد و همان طور که هاناآرنت در کتاب انقلاب خود گفته است یکی از ویژگی های انقلاب های معاصر، دنیوی بودن آن نگریسته می شد و در نتیجه وقوع انقلابی با ایدئولوژی، ماهیت وشعارهای مذهبی برای این افراد قابل تصور نبود. بنابراین اولین شگفتی انقلاب اسلامی نوع ایدئولوژی آن و تغییری بود که ازاین نظر درنسل انقلاب ها ایجاد کرد.

پاسخ به یک پرسش دیگر، یعنی این پرسش که چرا انقلاب اسلامی توانست درمدتی نسبتا کوتاه بر یک رژیم مقتدر پیروز شود نیز تاحد زیادی به همین مسأله یعنی نوع ایدئولوژی و ماهیت انقلاب اسلامی باز می گردد. زیرا به دلیل سنخیت این ایدئولوژی با تاریخ، فرهنگ و آموزه های دینی مردم ایران، به سرعت خیابان ها از جمعیت پر گردیده، حرکت سراسر کشور را فراگرفته و توان هر گونه ایستادگی ازرژیم پهلوی و حامیان خارجی اش سلب گردید.

نوع ایدئولوژی، ماهیت و رهبری هر انقلابی تاثیر آشکاری نیز برشرایط و حوادث پس از وقوع انقلاب به جای می گذارد. اگر پس از پیروزی انقلاب اسلامی به سرعت قانون اساسی کشور تدوین و نظام جدید با اتکا بر نقش مردممستقر گردیده ثباتو تعادل لازم پدید آمد، بدون شک این امر ناشی از ایدئولوژی اسلامی انقلاب و رهبری حضرت امام بود.

نگاهیبهایدئولوژی و حوادث پس از انقلاب های فرانسه (1789) و روسیه (1917)ما را به نتیجه خوبی رهنمون می شود: در فرانسه ایدئولوژی جدید جایگزین هر چند در ذهن انقلابی ها حضور داشت، بسیار متفرق و گنگ و بی ارتباط به فرهنگ و تاریخ این کشور بود و به همین دلیل پس از وقوع انقلاب، انقلابی ها به جان هم افتادند و انقلاب در هر زمان در دست یکی از گروه ها قرار گرفته و رهبران انقلابی و مردم توسط افراد و گروه های مقابل از بین می رفتند و بدین ترتیب فرانسه بعد از انقلاب تا سالیان سال روی آرامش ندید. در روسیه نیز به دلیل ایدئولوژی وارداتی انقلاب و ناتوانی آن از چیره شدن بر اذهان عمومی، بی ثباتی های زیادی تجربه شدودرزمان استالین حدود 15تا20میلیون نفر توسط وی کشته شدند. اما وحدت واصالت فرهنگی ایدئولوژی انقلابیو وحدت رهبریدرانقلاب اسلامی توانست به سرعت ثبات لازم برای فراهم شدن شرایط دستیابی کشور به اهداف انقلاب را به وجود بیاورد ودر عین حال که دشمنان این انقلاب مقدسبرای از پای در آوردن آن از آغاز دست به توطئه ودشمنی زدند، با گذشت 30سال ازپیروزی انقلاب و ناتوانی ها و شکست های پیاپی آنهو ظهور ایران به عنوان یک قدرت بزرگ منطقه ای، می توان چشم انداز بسیار روشنی برای آینده ایران اسلامی تصویر کرد.

آشکار است که در همه مراحل رهبری انقلاب اسلامی، امام خمینی(ره) نقشی مستقیم وبی بدیل داشته است و البته شخصیت وهمچنین راهبردها، روش ها وتاکتیک هایی که ایشان در هر مرحله انقلاب مورد استفاده قرارداد، محصول تربیت الهی و دینی وی بود و او همه امور را بر حسب وظیفه و تکلیف الهی خودونه به دلیل کسب قدرت یا منافع مادی و گروهی به پیش می برد.

روش های رهبری امام خمینی در انقلاب اسلامی نیز منحصر به فرد بوده است. ایشان که به حرکت از طریق مرجعیت عامهاعتقاد داشت، با هوشیاری وزیرکی خاصی از دست بردن به اسلحه توسط مردم جلوگیری کرد. درگیری مسلحانه علیه یک رژیم تا دندان مسلح می توانست به جنگ داخلی خشونت باری انجامیده، به شدت بر تلفات مردم انقلابی بیفزاید واحتمال پیروزی سریع انقلاب رانیز از بین ببرد. امام با اعتماد به نفس بسیار واراده پولادین خود که این امر باعث تقویت اعتماد به نفس عمومی درمبارزه با رژیم محمدرضا شاه می شد نیز درضعف روحیه وفروپاشی سریع حکومت پهلوی نقش داشت.

پیشگویی های ایشان درزمان وقوع انقلاب اسلامی و بعد از آن نیزشگفتی های دیگری را نشان می داد. امام در زمان حرکت انقلابی مردم وتهدید رژیم می فرمود: «شاه رفتنی است اعتنا به تهدیدات او نکنید.» ایشان زمانی که دولت بختیار در روزهای آخر عمر رژیم، ساعت آغازحکومت نظامی رابه چهار ونیم بعد از ظهرتغییر داد، فرمود: «اعلامیه حکومت نظامی خدعه و نیرنگ(برای سرکوبی انقلاب) است ومردم به آن اعتنا نکنند.» عدم توجه عمومی به اعلامیه حکومت نظامی و حوادث بعدی آن باعث پیروزی انقلاب گردید. حضرت امام زمانی که عراق با بمباران فرودگاه های کشور جنگ تحمیلی را آغاز کرد، با اعتماد به نفس به مردم نوید زدن سیلی محکمی به گوش صدامرا داد ودر زمان انتخابات ریاست جمهوری آمریکا به کارتر رییس جمهور این کشور توصیه کرد که دیگر در انتخابات شرکت نکند؛ زیرا شکست خواهد خورد و کارتر در انتخابات شکست خورد. امام در نامه به میخائیل گورباچف نیز سقوط نظام مارکسیستی و مارکسیسم را پیشگوئی نمود.

ایشان در مسأله اشغال لانه جاسوسی آمریکا در تهران(سفارت آمریکا) در سال 1358 از حرکت دانشجویان مسلمان خط امام به شدت جانبداری کرده آمریکا را شیطان بزرگنامیدودر مقابل تهدیدات آمریکا اعلام کرد کهآمریکا هیچ غلطی نمی تواند بکند وهمگان دیدند که در صحرای طبس بر سر نیروهای آمریکائی چه آمد.

درسه دههگذشته مبارزه آمریکا با انقلاب اسلامی هر زمان با راهبردها، دکترین ها و روش های متفاوتی ادامه یافته است. آنها که از ابتدا نمی خواستند واقعیت پیروزی انقلاب اسلامی و ایران مستقلرا بپذیرند، ابتدا به محاصره اقتصادیکشور ما پرداختند و سپس همزمان با ادامه آن، در طرح ریزی کودتای نافرجام نوژه ایفای نقش کرده به یاری صدامدر جنگ تحمیلی پرداختند. در زمان رونالد ریگان رئیس جمهور اسبق آمریکا به رسوائی مک فارلیندچار شدندو در برقراری رابطه با ایران که بسیار شایق آن بودند، ناکام گردیدند. سپس در زمان ریاست جمهوری بیل کلینتون سیاست مهار ایرانرا که محدود کردن ایران در همه زمینه های سیاسی، اقتصادی، نظامی و غیره بود در پیش گرفته، ولی نتیجه ای نگرفتند. جرج بوش پسر راهبرد حمله پیشدستانهرا در پیش گرفت و ایران را در کنار کشورهایی چون کره شمالی و عراق در محور شرارت قرار داد و از این که اگر ایران در تکنولوژی هسته ایرشد کند، جهان با وقوع جنگ جهانی سوم روبرو خواهد شد و ویگزینه نظامی را نیز روی میز قرار داده است، سخن گفت. اما اینک در سال پایانی دوره ریاست جمهوری وی، ضعف و زبونی آمریکا بیش از پیش و به ویژه با شکست این کشور درعراق آشکار شده و پرونده سیاست های وی که روزی عربده های مستانه اش گوش هر کسی را کر می کرد، در حال رفتن به بایگانی تاریخاست.

انقلاب اسلامی ضمن گشودن راه جدیدی به روی ملت ها، اعتماد به نفس ملی را به کشور ما باز گرداند که این امر خود را در تحولات وحوادث 30 سال گذشته نشان داده است؛ از جمله ایستادگی ومقاومت دلیرانه در مقابل حمله صدام که همه قدرت های جهانی به کمک او شتافته بودند وتلاش برای فتح قله های علمی وفناوری بر مبنای اهداف سند چشم انداز 1404و برنامه های توسعه اجتماعی فرهنگی اقتصادی سیاسی وساختن جامعه ایپیشرفته، سر آمد والگو.

اینک به گونه ای مشروح تر به سه موضوع عمده مرتبط با تحول انقلابی در ایران یعنی نقش ایدئولوژی و رهبری امام خمینی(ره) و بازتاب جهانی انقلاب اسلامی می پردازیم.

الف) ایدئولوژی انقلاب اسلامی ایران

در تحولات اجتماعی بشر نقش آرمان ها و اندیشه ها بی بدیل و آشکار است؛ زیرا آنچه انسان را از سایر جانداران جدا می سازد، برخورداری او از موهبت ها و استعدادهای فکری و ذهنی و توانایی اندیشیدن و انتخاب کردن است. آرمان ها دارای دو بخش جهان بینی به معنی هست ها و نیست ها و ایدئولوژی به معنی بایدها و نبایدها هستند و هماره رابطة تنگاتنگی بین جهان بینی و ایدئولوژی وجود دارد. وقتی ما از هست ها و نیست های ویژه ای سخن می گوئیم، بایدها و نبایدهای خاصی را نیز در برابر خود می یابیم و البته واضح است که منطقاً نمی توان از یک گروه هست و نیست (یک جهان بینی خاص) هر نوع از باید و نباید (ایدئولوژی های متفاوت) را استخراج کرد.

مطالعه انقلاب ها حاوی این نکته است که گسترش ایدئولوژی های جدید در میان نخبگان و توده ها به ویژه در دوره های پایانی رژیم های پیشین، هماره وجود داشته است و این عامل شاید مهم ترین در میان عوامل ایجاد کننده انقلاب بوده است. در فرانسه پیش از انقلاب، قرن 18 به دلیل بیان و گسترش ایدئولوژی های جدید توسط لیستی طولانی از افراد مشهور مانند منتسکیو، ولتر، روسو، دیدرو، دالامبر، علمای اقتصاد (کسنی، گورنی، تورگو، نکر،... ) علمای دائره المعارف، رهبران انقلابی (میرابو، دانتون، روبسپیر،...) و غیره و اقبال عمومی به این اندیشه ها، قرن روشن فکری خوانده شده است. در روسیه پیش از انقلاب 1917 به ویژه پایان قرن 19 و آغاز قرن 20، نیز گروه های مختلفی مانند کادت ها (مشروطه خواهان)، سوسیالیست های انقلابی (غیرمارکسیستی)، سوسیال دمکرات ها (که بعداً به دو گروه مارکسیستی بلشویک و منشویک تقسیم شدند)، آنارشیست ها، لیبرال ها و غربگرایان و ضدغربگرایان به پراکندن افکار جدید و نفوذ بر روی نخبگان و توده ها مشغول بودند و این تلاش ها در فراهم کردن شرایط وقوع انقلاب 1917 نقش داشت.

این وضعیت به گونه خاصی در دهه های پایانی رژیم پهلوی در ایران نیز دیده می شد؛ به گونه ای که دو دهه پایانی این رژیم تلاش های گسترده روحانیت انقلابی و روشنفکران مسلمان در فراهم نمودن زمینه های بازگشت به خویشتن و به فرهنگ و درون مایه های خودی در مقابل هجوم همه جانبه غرب و اندیشه های غربی را می بینیم. بدون شک اگر این مرحله نبود، انقلاب اسلامی نیز اتفاق نمی افتاد.

1. عناصر تشکیل دهنده ایدئولوژی انقلاب اسلامی

همان گونه که اسلام دینی جامع و کامل و دربرگیرنده تمام جنبه های زندگی بشر چه فردی و چه اجتماعی می باشد و در همه حیطه ها از جمله در سیاست، اقتصاد، جامعه، فرهنگ، عرفان، اخلاق، علم و. . . آموزه های ناب الهی دارد، انقلاب اسلامی ایران نیز در مقایسه با انقلاب های دیگر از یک ایدئولوژی منحصر بفرد و بی سابقه برخوردار است؛ به گونه ای که در این ایدئولوژی علاوه بر تاکید بر جنبه های ویژه یعنی تشکیل جمهوری اسلامی و ولایت فقیه، نقاط مثبت ایدئولوژی های انقلاب های دیگر مانند آزادی، برابری، استقلال و توسعه نیز وجود دارد. در حقیقت ایدئولوژی انقلاب اسلامی بیانگر ارائه طرح و راه جدیدی به ملت های تحت ستم جهان برای کسب استقلال و رهایی از سلطه قدرت های جهانی و ساختن جامعه ای آزاد و توسعه یافته است. در این میان، کسب استقلال که از عناصر مهم تشکیل دهنده ایدئولوژی انقلاب اسلامی است، یک پیش شرط لازم برای دستیابی به جامعه آرمانی مورد توجه انقلاب اسلامی است و واضح است که قدرت های جهانی که جای پا و منافع اقتصادی و راهبردی خود را با این انقلاب از دست داده اند، با تمام قدرت با آن به مبارزه برخیزند؛ هرچند تجربه نشان داده است که درگیری با انقلاب های بزرگ و توده ها و نخبگان وفادار به آن نتیجه ای جز رسوایی و شکست درپی ندارد.

به طور کلی، ایدئولوژی انقلاب اسلامی یک ایدئولوژی درونزا، از نظر فرهنگی اصیل، از نظر همراهان بسیار فراگیر و دربرگیرنده اکثر قریب به اتفاق مردم بوده است و به همین دلایل، علیرغم قدرت بالای رژیم پیشین، با به صحنه آمدن عموم مردم پیروزی انقلاب با سرعت خیره کننده ای به دست آمد و پس از انقلاب نیز سامان سیاسی جدید به سرعت ایجاد گردیده رسمیت یافت و ثبات قابل اعتمادی را پدید آورد هم چنین توانست در طول سه دهه ای که از عمر آن می گذرد، توطئه های گوناگون قدرت های جهانی علیه خود را پشت سر گذارده و بر مواضع خود ایستادگی نماید.

2. راههای شناخت ماهیت انقلاب اسلامی

شناخت ماهیت هر انقلابی و از جمله انقلاب اسلامی ایران از طریق توجه به شعارها، ماهیت و ویژگی های رهبری و ویژگی ها و اعتقادات همراهان آن انقلاب امکان پذیر است.

1-2. شعارهای انقلاب اسلامی

در انقلاب اسلامی گسترش و طرح شعارهایی مانند استقلال، آزادی، جمهوری اسلامی نه شرقی نه غربی جمهوری اسلامی حزب فقط حزب الله رهبر فقط روح الله نهضت ما حسینیه رهبر ما خمینیه حسین حسین شعار ماست شهادت افتخار ماست و در مقابل، ناکامی شعارهای گروه های ملی گرا و مارکسیستی در جذب توده ها و هم ردیف خواندن امپریالیسم و کمونیسم توسط انقلابی های مسلمان گویای ماهیت اسلامی این انقلاب است.

2-2 . رهبری و ساختارهای بسیج گر

ویژگی های رهبری انقلاب اسلامی امام خمینی (ره) در همه جنبه های شخصیتی، اعتقادی و عملکردی گویای ماهیت اسلامی انقلاب ایران است: او تربیت شده مکتب اسلام بود و تنها به تکلیف الهی خود عمل می کرد و زندگی زاهدانه و بدور از تجمل داشت. مقابله با محمدرضا شاه را وظیفه دینی خود و مردم میدانست و منبع القا کننده روش های مبارزاتی وی نیز اندیشه اسلامی بود و به حرکت توده ها و نخبگان براساس مرجعیت عامه اعتقاد داشت و دیگر حرکت ها را ناموفق می دانست.

نقش گروه های روحانیت در شهرها و روستاها و نقش مساجد در بسیج و سازماندهی اعتراضات علیه رژیم محمدرضا شاه نیز بیانگر ماهیت اساساً دینی این انقلاب است.

3 2. ویژگی ها و اعتقادات همراهان انقلاب

از این نظر حداقل سه مطلب وجود دارد که بازگو کننده ماهیت اسلامی انقلاب ماست:

1-3-2. برخورداری انقلاب از همراهی مردمی کاملاً مذهبی و معتقد که در تاریخ معاصر کشور بارها و تنها به درخواست علمای مذهبی برای آمدن به صحنه پاسخ مثبت داده اند.

2-3-2. همراهی بیشتر نزدیک به اتفاق مردم و به علاوه همراهی طبقات مختلف و نه یک یا دو طبقه یا قشر خاص با انقلاب. این امر تنها زمانی اتفاق می افتد که یک ایدئولوژی فراگیر و مشترک میان طبقات و قشرهای مختلف اجتماعی گسترش یابد.

3 3-2. بهره گیری موفقیت آمیز انقلابی ها از الگوهای فرهنگی و روزهای تاریخی تاسوعا، عاشورا، عیدفطر و. . . در بسیج انقلابی و توده ها و پیش برد انقلاب.

3. چگونگی تکوین ایدئولوژی انقلاب اسلامی

در تاریخ معاصر کشور و پیش از گسترش ایدئولوژی انقلاب اسلامی، سه ایدئولوژی به صحنه آمده و سپس هرکدام بدلایلی با شکست مواجه گردیدند. تجددخواهی با چهره هایی هم چون میرزا ملکم خان، آخوندزاده، طالبوف و. . . در دوران نهضت مشروطه پدید آمد، اما با به قدرت رسیدن رضاخان از صحنه دور گردید. ناسیونالیست های ایرانی نیز در جریان نهضت ملی شدن صنعت نفت پدید آمدند، اما کودتای 28 مرداد پایان کارشان بود. مارکسیست های ایرانی نیز از زمان رضاشاه پیدا شده و در مقاطعی مجال بیشتری برای حضور یافتند، اما به دلیل وابستگی آنها به قدرت های بیگانه و کارنامه ناموفق احزاب کمونیستی در سایر نقاط جهان و مهمتر از همه به دلیل ناسازگاری عقایدشان با جامعه مذهبی ایران از صحنه طرد گردیدند.

تلاش های روحانیت انقلابی که حضرت امام در رأس آنها قرار داشت و روشنفکران مسلمان به ویژه دو دهه پایانی رژیم پهلوی باعث تکوین ایدئولوژی انقلاب اسلامی گردید. این تلاش ها سه گونه بود:

1-3. مبارزه با شبهات فلسفی و سیاسی علیه نقش مذهب در سیاست و شبهات تعارض علم و دین که توسط حکومت، مارکسیست ها و غیره پراکنده می شد. امام تاکید می نمود که اسلام اساساً بر رابطه سیاست و مذهب تاکید دارد و از نظر میزان، احکام سیاسی و اجتماعی اسلام بر احکام عبادی چیرگی دارد و حکومت فلسفه عملی تمامی فقه است.

2 3. تلاش دامنه دار در راستای طرح معنای واقعی مفاهیم اسلامی مانند انتظار، عاشورا، تقیه و. . .

3 3. درس های حکومت اسلامی امام خمینی (ره) در سال 1343 در نجف اشرف.

به طور کلی، این عوامل در فراگیر شدن و پذیرش همگانی ایدئولوژی انقلاب اسلامی نقش داشت:

1 . درونزا بودن و پیوند با فرهنگ اسلامی تاریخی مردم ایران.

2 . تلاش های گروه های اسلامی در زدودن شبهات پیش گفته از اذهان و طرح معنای واقعی مفاهیم اسلامی.

3 . شخصیت، اندیشه ها، افکار، راهبردها و عملکردهای امام خمینی (ره).

4 . اعتماد توده ها و نخبگان به امام خمینی و روحانیت و اندیشه های آنان.

بدین ترتیب، ایدئولوژی انقلاب اسلامی به سرعت پذیرفته گشته، خیابان ها از جمعیت پر گردیده فرصت هرگونه ابتکار عملی از رژیم محمدرضا شاه و حامیان خارجی آن سلب گردید و رژیمی که خود را میراث خوار «2500 سال شاهنشاهی ایران» می دانست و ژاندارم ابرقدرت غرب در خاورمیانه و برخوردار از انواع تسلیحات پیشرفته و نیروهای نظامی فراوان بود، فرو ریخت.

ب) روش ها، راهبردها و کارکردهای رهبری امام خمینی(ره) در انقلاب اسلامی

همان گونه که پیش از این آمد وقوع و پیروزی سریع انقلاب اسلامی ایران برای بسیاری از تحلیل گران و متخصصین پدیده انقلاب غافلگیر کننده بود ؛انقلابی که نسل نظریه های انقلاب را تغییر داد و با آوردن ایدئولوژی مذهبی به صحنه، آغازگر نقش مذهب در سیاست در دنیای مدرن شد. در این تحول بدون شک نقش امام خمینی(ره) بی بدیل وتعیین کننده بود.

اکنون اشاره ای کوتاه به چند مورد از برجسته ترین ویژگی ها و تلاش های ایشان در رهبری انقلاب اسلامی داریم:

1. اعتقاد به انجام وظیفه و تکلیف الهی مبنای رهبری امام

امام خمینی یک انسان کامل و تربیت شده مکتب اسلام و یک بنده واقعی خداوند بود و در همه امور بر مبنای وظیفه خود عمل می کرد. مبارزه با رژیم طاغوتی محمد رضا شاه و تشکیل نظام اسلامی توسط ایشان در همین جهت قابل تحلیل است. ایشان اگر جنگ را ادامه داد برای انجام تکلیف بود و اگردر سال 67 آن را پایان دادنیز به همین دلیل بود. جنگ باعث آبداده شدن نیروها و زمینه ای برای توسعه و خودکفایی کشور شد. به علاوه همان طور که امام می فرمود ما در جنگ ابهت ابرقدرت ها را شکستیم و به جهانیان ثابت نمودیم که سلطه گران جهانی در مقابل اراده ملتی مصمم ناتوان وضعیف هستند.

2. نقش ویژگی های شخصیتی امام در رهبری

امام خمینی دارای اراده ای پولادین و اعتماد بنفس کامل بود و به درستی راه خود اطمینان داشت. در مقابل به سردمداران رژیم منحوس پهلوی بنگرید که بسیار متزلزل و به توانایی خود بی اعتماد و فاقد اعتماد بنفس بودند. دلیری و جرات حضرت امام به الگویی برای نخبگان و توده ها تبدیل شد و در آفرینش روحیه انقلابی و گسترش آن که یکی از شرایط اصلی وقوع و تداوم انقلاب است بسیار تاثیر کرد. امام هم پیش از آغاز حرکت نهایی که از 19 دی ماه 1356 آغاز شد هم در جریان حرکت انقلاب در سال های 56 و 57 این قاطعیت را نشان می داد. در مرحله پایانی برخی از مقامات سیاسی درخواست ملاقات با ایشان را می کردند، اما ایشان با بیان این نکته که چون حکومت پهلوی ها غیر قانونی است آن ها اول باید استعفا دهند تا ملاقات صورت گیرد. از جمله سید جلال تهرانی رییس شورای سلطنت پس از استعفا توانست با ایشان ملاقات نماید.

3. تلاش های امام در رهبری نهضت اسلامی از دهه 40 تا پیروزی انقلاب اسلامی

امام در این مدت همه جنبه های رهبری در حرکت انقلابی را با هوشمندی و توانایی ویژه و نتایج خیره کننده ای به انجام رسانیده است از جمله:

1 –3. تربیت کادرهای انقلابی

امام در سال های پیش از انقلاب به تربیت گروهی از شاگردان مورد اعتماد و معتقد و توانا همت گمارد که با حضور در شهرها و مناطق مختلف در زمینه سازی و تداوم انقلاب و از جمله در بسیج عمومی و گسترش ایدئولوژی انقلاب نقشی گسترده به عهده داشتند.

2 –3. بیان و گسترش ایدئولوژی انقلاب اسلامی

گسترش ایدئولوژی انقلابی یکی از شرایط بنیادی وقوع انقلاب است. حضرت امام از یک طرف با حرام اعلام کردن تقیه در دوره پیش از انقلاب و از طرف دیگر با تذکر جنبه های انقلابی مفاهیم مذهبی از قبیل عاشورا به بیان وظیفه قشرهای مختلف در مبارزه با رژیم طاغوت پرداختند و از طرف دیگر با درسهای حکومت اسلامی و ولایت فقیه در سال 1348 در زمان تبعید در نجف اشرف، حکومت جایگزین را معرفی نمودند. این مرحله ای بسیار مهم در رخداد انقلاب اسلامی بود و بدون این تلاش ها پیروزی انقلاب و تشکیل حکومت جمهوری اسلامی امکان پذیر نبود.

3 –3. تنظیم و اجرای راهبردها (استراتژی ها ) و تاکتیک های حرکت انقلابی

در این باره نیز تلاش امام بسیار ستودنی است؛ زیرا ایشان در هر مرحله با توجه به شرایط موجود، راهبردها و تاکتیک هایی را برگزید که در صورتی که غیر از آنها انتخاب می شد، وقوع و پیروزی سریع انقلاب اسلامی غیر ممکن بود. از جمله گزینش راهبرد تعلیم و تربیت کادرهای انقلابی در سال های پیش از وقوع انقلاب و انتخاب راهبرد مبارزه منفی یعنی بهره گیری از همایش های میلیونی و اعتصابات سراسری به هنگام وقوع انقلاب و راهبرد عدم درگیری با نیروهای مسلح. همین راهبردها بود که باعث سرعت در پیروزی انقلاب و تلفات نسبتا کم نیروهای انقلابی گردید. درگیری مسلحانه با رژیمی که ژاندارم آمریکا در منطقه بود، می توانست زمان پیروزی را به عقب انداخته، تلفات را افزایش داده و نتایج نا خواسته ای را به دنبال آورد.

4 –3. بسیج عمومی و به صحنه آمدن نخبگان و توده ها

انقلاب اسلامی از جنبه میزان نخبگان و توده های شرکت کننده بی نظیر است. به جز وابستگان به رژیم سابق که در مقابل انقلاب قرار داشتند، تقریبا همه اقشار و افراد در صحنه حاضر شدند و فرمان امام را لبیک گفتند. اعتماد بسیار بالای مردم به امام خمینی و روش های ایشان در رهبری و همچنین تبدیل مساجد و تکایا به مراکز آغاز تظاهرات و نقش شبکه روحانیت در سراسر کشور که همه مبتنی بر نقش امام در رهبری انقلاب بود، حرکتی بسیار گسترده و قدرتمند ایجاد کرد که رژیم شاه و حامیان خارجی آن را غافلگیر و نا توان از انجام هر گونه عکس العمل بازدارنده ای نمود.

5 – 3. تشکیل نظام جمهوری اسلامی

امام خمینی با پیروزی انقلاب اسلامی تشکیل نظام جدید را به رفراندوم عمومی گذاشت و سپس قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران نیز به آرای عمومی گذارده شد و بدین ترتیب یک نظام اسلامی پدید آمد که همه ساختارها و مقامات عالی رتبه آن با رای مستقیم مردم برگزیده می شوند. امام در عصر نظام های حکومتی دنیوی، تشکیل نظام مردم سالاری دینی را به تحقق رساند و راه جدیدی را به ملت های مسلمان و جهانیان نشان داد که هم به انجام فرامین الهی پایبند است و هم به نقش مردم در سیاست تاکید می کند.

6 –3. امام خمینی و حوادث پس از پیروزی انقلاب

رهبری امام در حوادث بعد از پیروزی انقلاب نیزبی نظیر و بیانگر تیز بینی و آینده نگری دقیق ایشان بوده است. زمانی که در 31 شهریور 1359 صدام با حمایت قدرت های سلطه گر جهانی با حمله هوایی به فرودگاه های کشور، جنگ علیه ایران را آغاز کرد، امام با اعتماد بنفسی فوق العاده، وعده زدن سیلی محکمی به صدام را داد و همگان دیدند که صدام چه زود و تقریبا در تمام طول مدت جنگ برای پایان جنگ التماس می کرد. همچنین امام در زمان اشغال لانه جاسوسی امریکا در تهران و تهدید های امریکایی ها اعلام کرد که آمریکا هیچ غلطی نمی تواند بکند. توانایی و هوشمندی امام در برخورد با حوادث مختلف دیگر پس از پیروزی انقلاب نیزبر همگان هویدا و آشکار بود.

به طور خلاصه، امام خمینی (ره) یک اندیشمند بزرگ و تاریخ ساز، معتقد به دینی شدن سیاست و ایدئولوگ و فرمانده انقلاب و معمار نظام جدید بود که با برنامه ریزی دقیق و تنظیم شایسته راهبردها و تاکتیک های حرکت انقلاب و اعتماد بنفس فوق العاده و اراده پولادین خود توانست با سرعت رژیم وابسته پهلوی را سرنگون ونظام جمهوری اسلامی ایران را بنیاد نهد.

ج) بازتاب جهانی انقلاب اسلامی

با مقایسه و بررسی شرایط امروز و زمان پیروزی انقلاب اسلامی ما می توانیم آشکارا بازتاب های جهانی انقلاب اسلامی ایران را ببینیم. این بازتاب ها در زمینه ها و جنبه های مختلف به خصوص در موارد ذیل دیده می شود. هر کدام از این موارد برای معرفی به یک تحقیق گسترده نیاز دارد:

1. بازتاب انقلاب اسلامی بر نظریه های سیاسی از جمله تبدیل نسل سوم به نسل چهارم نظریه های انقلاب؛ این تاثیر در آثار ونوشته های نویسندگان مختلف از جمله جک گلدستون و جان فوران مورد اشاره و تاکید قرار گرفته است. در نسل چهارم بر خلاف نسل سوم که نسلی ساختار گرا و جبری نگر بود، نقش عوامل فرهنگی مانند ایدئولوپی انقلابی و رهبری مورد تاکید قرار می گیرد.

2. بازتاب انقلاب اسلامی برامنیت و راهبرد های جهانی و منطقه ای ابرقدرت ها و وابستگان آن ها؛از جمله به زیر کشیدن ژاندارم آمریکا در منطقه و نتایج آن مانند ایجاد خلا قدرت، فروپاشی سازمان پیمان مرکزی (سنتو)، تهدید امنیتی جدی برای رژیم صهیونیستی، قرار گرفتن در گروه دلایل فروپاشی اتحاد شوروی وغیره

3. بازتاب انقلاب اسلامی برحرکت های رهائی بخش مردمی در مناطق مختلف جهان به ویژه جهان اسلام؛این حرکت ها در آمریکای لاتین به صورت گسترش الهیات رهائی بخش مسیحی خود را نشان داده است. نمونه هائی از این بازتاب را می توان در پیدایش یا فعال شدن گروه های بی شمار اسلام گرا مانند اخوان المسلمین و گروه های وابسته به آن در کشورهای عربی، گرو ه های جهادی و اسلام گرا در شمال آفریقا مانند التکفیر والهجره و الجهاددر مصر و جبهه نجات اسلامی الجزایر، جنبش النهضه مراکش، حزب الدعوه اسلامی و مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق، حزب الله لبنان، سازمان جهاد اسلامی و جنبش مقاومت اسلامی (حماس) در فلسطین، سازمان های اسلامی متعدد در حاشیه جنوبی خلیج فارس از جمله سازمان انقلاب اسلامی جزیره العرب و جبهه اسلامی آزادیبخش بحرین، احزاب و سازمان های اسلام گرا در آسیای مرکزی و قفقاز از جمله در کشورهای روسیه (چچن، بالکاریای شمالی، داغستان و...)، ازبکستان، تاجیکستان و آذربایجان، احزاب اسلامی در بالکان (بسنی و هرزگوین)، گروه های اسلام گرا در آسیای جنوبی ( پاکستان، کشمیر، افغانستان)، احزاب و سازمان های اسلامی در آسیای شرقی و جنوب شرقی وغیره دید.

4. بازتاب انقلاب اسلامی بر دولت ها و نخبگان سیاسی در جهان اسلام؛از جمله ساقط شدن رژیم دیکتاتوری جعفر نمیری در سودان توسط اسلام گرایان، پیروزی های پیاپی اسلام گرایان میانه رو در ترکیه، تغییرات در افکار سیاسی برخی از نخبگان سیاسی در حاشیه خلیج فارس که آمریکا را بر آن داشت تا مرکز اصلی نیروهای خود در خلیج فارس را از عربستان سعودی به کشوری کم اهمیت تر یعنی قطر منتقل کند.

5. بازتاب انقلاب اسلامی برسازمان های بین المللی و تصمیمات آن ها؛ از جمله سازمان کنفرانس اسلامی، جنبش غیر متعهد ها، اوپک وغیره

6. بازتاب انقلاب اسلامی برچهره عمومی جوامع اسلامی مانند گسترش رعایت آداب اسلامی، گسترش حجاب اسلامی، افزایش شرکت در مراسم مذهبی و...

7. تلاش های علمی بسیار در سطح جهان برای شناخت اسلام و به ویژه تشیع، امام خمینی(ره)، ایران، انقلاب اسلامی و غیره.

اینک با توجه به اهمیت موضوع و نقشی که ایران اسلامی در مسائل وقضایای جهانی دارد به طور خلاصه به یکی از مهم ترین مسائل راهبردی در جهان معاصر یعنی گسترش ناتو به شرق می پردازیم:

غرب و انفعال در استراتژی جهانی آن

استقلال از قدرت های غربی وشرقی بخشی از ایدئولوژی انقلاب اسلامی را تشکیل داده و ملت ایران پس از پیروزی انقلاب اسلامی با غرور وافتخار از این دستاورد بزرگ پاسداری کرده است. بعد از پیروزی انقلاب اسلامی پرچم مخالفت جدی با مطامع استعماری غرب وحشی به رهبری آمریکا در دست ایران اسلامی قرار داشته و نتایج این امر خود را در ضعف روزافزون غرب چه به دلیل افزایش آگاهی مردم جهان از مطامع استعماری قدرت های غربی و انعکاس این امر در ایجاد شکاف در هژمونی و سلطه فکری جهانی این قدرت ها و چه به دلیل آشکار شدن نتایج سیاست های نادرست و کوته فکرانه این دولت ها از قبیل اشغال سرزمین های دیگر با عناوین کلیشه ای مانند مبارزه با تروریسم نشان داده است.

در این میان نگاهی به تحولات در ایده غربی و به ویژه آمریکائی گسترش ناتو به شرق نشان دهنده نوعی انفعال آشکار در این موضوع حیاتی برای غرب است.

بعداز فروپاشی اتحاد شوروی و پیمان ورشو، غرب به تصور اینکه فروپاشی رقیب به معنی صلابت وقدرت غرب ونقطه آغازی بر ظهور جهان تک قطبی است، گسترش پیمان آتلانتیک شمالی یا ناتو به شرق – اروپای شرقی، قفقاز و آسیای مرکزی را در دستور کار خود قرار داد تا با حضور مستقیم در مناطق یاد شده، سیطره جهانی خود را تحکیم بخشدو هر گونه نیروی احتمالی بازدارنده ومخالفی را تحت کنترل درآورده از نزدیک برای فروپاشی های دیگر در روسیه و محاصره ایران از شمال وشرق و افزایش فشار بر ایران در مرزهای شمالی کشور ودر نتیجه دیکته کردن درخواست های خود به ایران از جمله کنار نهادن کمک به حرکت های ضد غربی اقدام کند. این مسأله از این نظر هم اهمیت داشت که مناطق خلیج فارس و دریای خزردارای ذخایر بزرگ نفتی هستند که غرب شدیدا نیازمند واردات آن هاست. از سوی دیگر غرب اعمال فشار بیشتر بر ایران را برای تامین امنیت رژیم صهیونیستی نیاز داشت؛ امنیتی که برای نخستین بار و با پیروزی انقلاب اسلامی ایران و طرح مساله فلسطین به عنوان مساله مرکزی جهان اسلام و پیدایش گروه های متعدد اسلام گرا در فلسطین و سایر کشور های اسلامی مورد تهدید جدی قرار گرفته بود.

در این زمان، باتوجه به آشفتگی های بعداز فروپاشی و بحران اقتصادی، فدراسیون روسیه چندان قادر نبود که در مسائل جهانی و منطقه ای ایفای نقش کندو این کشور به یک بازیگر منفعل تبدیل شده بود که در برابر دریافت برخی هدایای غرب، در مقابل گسترش ناتو به اروپای شرقی ویا حضور نیروهای آمریکائی در آسیای مرکزی به بهانه مبارزه با حکومت طالبان یا حضور بن لادن در افغانستان سکوت می نمود.

اما سپس با گذشت زمان و آشکار شدن هرچه بیشتر درستی دیدگاه های ایران در ایستادگی در مقابل آمریکا و لزوم انجام همکاری های منطقه ای بیشتر به منظور ممانعت از یکجانبه گرائی های غرب به ویژه آمریکا، برخی از دولت های بزرگ آسیائی و اوراسیائی مانند چین و روسیه با اقدامات غرب در شرق اروپا، قفقاز و آسیای مرکزی به مقابله برخاستند و با بهبودی شرائط اقتصادی در روسیه و رشد و توسعه اقتصادی در چین این دولت ها سازمان پیمان شانگهای را که برخی از کشورهای آسیای مرکزی نیز در آن عضویت دارند، بنیاد نهادند.

در زمان تشکیل این سازمان غربی ها فکر نمی کردند که سازمان بتواند نقش امنیتی و دفاعی مهمی در مقابل ناتو ایفا کند و بنابراین ایستادگی زیادی در مقابل تشکیل آن از سوی آنها صورت نگرفت. اما بعدا و به ویژه زمانی که ایران و هند به عنوان عضو ناظر وارد آن گردیدندو باتوجه به اینکه آن دو قاعدتادر آینده به صورت عضو رسمی در خواهند آمد، در مقابل آن قرار گرفتند.

پیمان شانگهای سپس با حساسیت نسبت به حضور نیروهای غربی در آسیای مرکزی هشدار داد و از آنان خواست که منطقه را ترک کنند.

گسترش اهمیت وایفای نقش این پیمان هم زمان با تغییر و تحولات جهانی و منطقه ای در سال های گذشته و تحلیل و بررسی رویداد های احتمالی آینده جهانی این نکته را به ما می آموزد که پیمان شانگهای احتمالا در حال تبدیل شدن به وزنه تعادلی در برابر پیمان ناتو می باشد. با توجه به این که در چهار قدرت روسیه، چین، ایران و هند پتانسیل ضد غربی شدید همراه با شناخت اهداف استعماری و راهبردهای جهانی غرب و درک این مطب وجود دارد که در صورت تلاش این چهار قدرت برای همکاری های راهبردی با یکدیگر و با توجه به اهمیت استراتژیک منطقه به هم پیوسته آسیای شرقی تا اوراسیا و آسیای مرکزی و خلیج فارس غرب هرگز نخواهد توانست نه تنها به اهداف خود درمناطق پیش گفته دست یابد، بلکه خلع ید از غرب در این مناطق بحران های غیر قابل کنترلی را که اصل موجودیتش را تهدید میکند ایجاد خواهد کرد.

بنابراین یکی از دلایل تلاش های عجولانه امروزه غرب به ویژه آمریکا برای گسترش ناتو به شرق و عبوردادن آن از مناطق اروپای شرقی، قفقازجنوبی، آسیای مرکزی و کشورهای افغانستان و پاکستان برای کسب اطمینان از عدم شکل گیری هرگونه اتحاد راهبردی میان چهار قدرت نامبرده از طریق دورکردن آنها از یکدیگر، حائل شدن میان سه کشور دیگر وایران و در نتیجه حصول اطمینان از ادامه جریان انرژی منطقه به سمت غرب، حضور در کنار مرزهای روسیه و چین و توطئه چینی علیه آنها واز جمله تقویت نیروهای گریز از مرکز و تلاش برای فروپاشی این دو کشور صورت می گیرد.

به طور کلی، درحالی که غرب و به ویژه آمریکاپس از فروپاشی اتحاد شوروی ابتکار عمل را در دست گرفته و یک راهبرد فعال در رابطه با قضایای جهانی داشت، امروزه و بعد از عدم کامیابی های بسیار در قضیه عراق و افغانستان که زمانی برخی از تحلیل گران آن را آغاز کامیابی های جهانی آمریکا قلمداد می نمودند، به حال انفعال افتاده و تنها برای فرانرسیدن روز سیاه برای خود و جلوگیری از سقوط در تکاپو است و بدین دلیل گسترش ناتو به شرق و استقرار سپر دفاع موشکی در اروپا را تعقیب می کند.

در پایان توجه به این نکته مهم نیز لازم است که علی رغم اهمیت همکاری های منطقه ای در قضایای بین المللی، کشور ما باید هم چون گذشته با تاکید بر حفظ استقلال تنها برتوانائی ها و امکانات خود تکیه نماید و با فرض عدم اعتماد به سیاست های آینده دولت های دیگری هم چون روسیه، چین و هند در شرایط ویژه، از عامل همکاری های منطقه ای، دیپلماسی و بهره گیری از مخالفت سایر دولت ها با قدرت های غربی استعمارگر به خوبی استفاده نماید.

سوتیترها

درسه دههگذشته مبارزه آمریکا با انقلاب اسلامی هر زمان با راهبردها، دکترین ها و روش های متفاوتی ادامه یافته است. ابتدا به محاصره اقتصادیکشور ما پرداختند و سپس همزمان در طرح ریزی کودتای نافرجام نوژه ایفای نقش کرده به یاری صدامدر جنگ تحمیلی پرداختند. در زمان رونالد ریگان به رسوائی مک فارلیندچار شدند و سپس در زمان بیل کلینتون سیاست مهار ایران بود در پیش گرفته، جرج بوش پسر راهبرد حمله پیشدستانهرا در پیش گرفت و ایران را محور شرارت قرار داد و از این که اگر ایران در تکنولوژی هسته ایرشد کند، جهان با وقوع جنگ جهانی سوم روبرو خواهد شد و ویگزینه نظامی را نیز روی میز قرار داده است، سخن گفت.

به طور کلی، ایدئولوژی انقلاب اسلامی یک ایدئولوژی درونزا، از نظر فرهنگی اصیل، از نظر همراهان بسیار فراگیر و دربرگیرنده اکثر قریب به اتفاق مردم بوده است و به همین دلایل، علیرغم قدرت بالای رژیم پیشین، با به صحنه آمدن عموم مردم پیروزی انقلاب با سرعت خیره کننده ای به دست آمد.

امام تأکید می نمود که اسلام اساساً بر رابطه سیاست و مذهب تاکید دارد و از نظر میزان، احکام سیاسی و اجتماعی اسلام بر احکام عبادی چیرگی دارد و حکومت فلسفه عملی تمامی فقه است.

بازتاب انقلاب اسلامی برحرکت های رهائی بخش مردمی در مناطق مختلف جهان به ویژه جهان اسلام؛این حرکت ها در آمریکای لاتین به صورت گسترش الهیات رهائی بخش مسیحی خود را نشان داده است. نمونه هائی از این بازتاب را می توان در پیدایش یا فعال شدن گروه های بی شمار اسلام گرا مانند اخوان المسلمین و گروه های وابسته به آن گروه های جهادی و اسلام گرا در شمال آفریقا جنبش النهضه مراکش، حزب الدعوه اسلامی و مجلس اعلای انقلاب اسلامی عراق، حزب الله لبنان، سازمان جهاد اسلامی و جنبش مقاومت اسلامی (حماس) در فلسطین، سازمان های اسلامی متعدد در حاشیه جنوبی خلیج فارس احزاب و سازمان های اسلام گرا در آسیای مرکزی و قفقاز از جمله در کشورهای روسیه ازبکستان، تاجیکستان و آذربایجان، احزاب اسلامی در بالکان گروه های اسلام گرا در آسیای جنوبی احزاب و سازمان های اسلامی در آسیای شرقی و جنوب شرقی و غیره دید.

*. عضو هیأت علمی دانشگاه تهران.