راهبرد انقلاب اسلامی

الزامات پیشرفت در دهه چهارم 

رهبر معظم انقلاب اسلامی دهه ی آینده را بعنوان دهه ی پیشرفت و عدالت اعلام می دارند. ایشان معتقدند که در دهه چهارم باید دو شاخص عمده «پیشرفت» و «عدالت» را بدست آوریم؛ 

« برای دهه‌ی چهارم ـ برای این ده سالی که پیش روی ماست ـ دو شاخص عمده وجود دارد که باید این دو را حتماً بدست بیاوریم: یکی پیشرفت است، یکی عدالت. ما مثل بعضی از کشورها و نظامهای دنیا فقط به پیشرفت فکر نمی‌کنیم؛ ما پیشرفت را همراه با عدالت می‌خواهیم.» (مقام معظم رهبری 1387/01/01)

از دیدگاه مقم معظم رهبری برای رسیدن به پیشرفت و عدالت در دهه چهارم باید الزامات ذیل را در نظر بگیریم: 

1- ترسیم نقشه جامع علمی در کشور

نقشه جامع علمی کشور عبارتست از مجموعه ای جامع، هماهنگ و پویا از اهداف، سیاست ها، ساختارها و الزامات برنامه ریزی تحول راهبردی علم، فناوری و نوآوری مبتنی بر ارزش های اسلامی - ایرانی و آینده نگر برای دستیابی به اهداف چشم انداز بیست ساله کشور است.

بنابراین رهبر معظم انقلاب اسلامی بر ترسیم یک نقشه جامع علمی در کشور تاکید دارند و می فرمایند: 

«تقسیم توان در برنامه‏ریزى رشته‏هاى گوناگون علمى، یک تقسیم عادلانه و صحیح و منطبق با نیاز کشور نیست. یک جاهائى ما رشدهاى چشمگیرى داریم، یک جاهائى اصلاً حرکتى مشاهده نمی شود! این غلط است. این ناشى از نبود نقشه‏ى جامع علمى است. درست است که در هر رشته‏اى ما پیشرفت بکنیم، مغتنم است و براى کشور ما که سالهاى متمادى، ده‏ها سال در دوران حاکمیت طواغیت، از کاروان علمى بشر عقب مانده است، هر جائى دستمان به هر چیزى از ثمرات علم و پیشرفتهاى علمى بند شد، مغتنم است؛ در این تردیدى نیست؛ اما اگر می خواهیم کشور رتبه‏ى علمى به معناى واقعى کلمه پیدا کند و علم در کشور نهادینه بشود، ما بایستى در رشته‏هاى گوناگون علمى - چه در آموزش، چه در پژوهش - توازن و تعادل صحیح و واقعى و عادلانه‏اى ایجاد بکنیم؛ این جزو نیازهاى ماست.» (مقام معظم رهبری1388/06/08)

با توجه به تاکیدات معظم له، شورای عالی انقلاب فرهنگی،پیش نویس نهایی نقشه جامع علمی کشور را تهیه کرده است که در  طراحی فرآیند تهیه و تدوین نقشه علمی از یک الگوی سه بعدی مشتمل بر سه حوزة کمیت های تخصصی موضوعی، فرایند علم و فناوری و فعالیت های پشتیبان استفاده گردیده است. 

نمودار 1- الگوی تهیه و تدوین نقشه جامع علمی کشور

2- تحقیق و پژوهش 

از آنجا که تحقیق و توسعه (Research & Development) فرآیندی است که موجب پویایی تکنولوژی شده و آنرا با محیط سازگار می نماید لذا باید جزو الزامات پیشرفت قرار بگیرد. 

مقام معظم رهبری علم را پایه اصلی دهه ی پیشرفت و عدالت می دانند و به انجام تحقیق و پژوهش در باب علم تاکید دارند: 

« عنوان دهه‏ى پیشرفت - به پشتگرمى پیشرفتهائى بوده که در کشور از لحاظ علمى دیده شده. یعنى این امید به وجود آمده که ما می توانیم در ظرف یک دهه، یک پیشرفت چشمگیر، یک حرکت سریع در زمینه‏هاى علمى داشته باشیم که بخشى از عقب‏ماندگى‏هاى ما را جبران بکند. بنابراین مسئله‏ى علم مهم است. در باب علم و تحقیق، آن بخش عمده هم مربوط به تحقیق است؛ مربوط به پژوهش است.» (مقام معظم رهبری1388/06/08)

رهبر معظم انقلاب تحقیق و پژوهشی را در دهه پیشرفت و عدالت موثر می دانند که « پژوهش اولاً مورد اهتمام قرار بگیرد، ثانیاً سمت و سوى پرداختن به نیازهاى کشور را پیدا کند. یعنى حقیقتاً پژوهشهائى بکنیم که مورد نیاز ماست. من بارها هم در شوراى عالى انقلاب فرهنگى به آن دوستان عرض کرده‏ام، هم شاید اینجا گفته‏ام: ما ملاک پیشرفت علمى‏مان را درج مقالات در مجلات آى.اس.آى نباید قرار بدهیم. ما نمی دانیم آنچه که پیشنهاد می شود، تشویق می شود، برایش، آن مقاله‏نویس احترام می شود، دقیقاً همان چیزى باشد که کشور ما به آن احتیاج دارد. ما خودمان باید مشخص کنیم که درباره‏ى چى مقاله می نویسیم، درباره‏ى چى تحقیق می کنیم. البته انعکاس در مجامع جهانى لازم است، ضرورى است؛ و انعکاس هم پیدا خواهد کرد. مقصود این است که ما پژوهش را تابع نیاز خودمان قرار بدهیم.» (مقام معظم رهبری1388/06/08)

3- الگوی پیشرفت بایستی تضمین کننده ی استقلال کشور باشد

استقلال و خود اتکایی از عوامل موثر در توسعه می باشند. اسلام انسانها را به نفی سلطه پذیری فرا می خواند و در دیدگاه آن، توسعه واقعی با خودکفایی رابطه ای نزدیک دارد. عزت و سربلندی هر جامعه ای در گرو عدم وابستگی آن به دیگران است.

رهبر معظم انقلاب اسلامی بر این نکته مهم تاکید دارند که هر الگوی پیشرفتی بایستی تضمین کننده ی استقلال کشور باشد و این الزام را یک شاخص در الگوی توسعه می دانند و می فرمایند:  

 «هر الگوئى از الگوهاى طراحى شونده‏ى براى پیشرفت که کشور را وابسته کند، ذلیل کند و دنباله‏رو کشورهاى مقتدر و داراى قدرت سیاسى و نظامى و اقتصادى بکند، مردود است. یعنى استقلال، یکى از الزامات حتمىِ مدل پیشرفت در دهه‏ى پیشرفت و توسعه است. پیشرفت ظاهرى - با وابسته شدن در سیاست و اقتصاد و غیره - پیشرفت محسوب نمی شود. امروز هستند کشورهائى - بخصوص در آسیا - که از لحاظ فناورى، از لحاظ دانش، از لحاظ مصنوعات، پیشرفتهاى ظاهرى دارند؛ خیلى از جاهاى دنیا را هم تصرف کرده‏اند؛ اما وابسته‏اند، وابسته‏اند. ملت و به تبع آنها دولت، از خودشان هیچ نقشى ندارند: نه در سیاستهاى جهانى، نه در سیاستهاى اقتصادى عالم و نه در طراحى‏هاى مهمى که در عرصه‏ى بین المللى مورد توجه است. دنباله‏روند؛ غالباً هم دنباله‏رو آمریکا. این پیشرفت نیست و ارزشى ندارد.» (مقام معظم رهبری 1388/02/27)

4- نظریه پردازی کنید

رهبر معظم انقلاب یکی دیگر از الزامات پیشرفت را نظریه پردازی در نظریه های جامعه شناسی غرب است. ایشان در این خصوص می فرمایند: 

« نظریه‏هاى جامعه‏شناسى غرب، مثل قرآن براى بعضى‏ها معتبر است؛ از قرآن هم معتبرتر! فلان جامعه‏شناس این جورى گفته؛ این دیگر برو برگرد ندارد! چرا؟! بنشینید فکر کنید؛ نظریه‏پردازى کنید؛ از موجودى این دانشها در دنیا استفاده کنیم؛ بر آن چیزى بیفزاییم و نقاط غلط آن را برملا کنیم. این از جمله‏ى کارهائى است که جزو الزامات حتمى پیشرفت است.» (مقام معظم رهبری 1388/02/27)

5- مبارزه کنید 

مقام معظم رهبری یکی دیگر از الزامات پیشرفت را مبارزه می دانند: « اگر میخواهید پیشرفت کنید باید مبارزه کنید. عافیت‏طلبى، یک گوشه‏اى نشستن، دستها را به هم مالیدن و به حوادث دنیا نگاه کردن و وارد میدانهاى بزرگ دنیا نشدن، براى هیچ کشور و هیچ ملتى پیشرفت به بار نمى‏آورد. باید وسط میدان بروید. این میدان لزوماً هم میدان جنگ نظامى نیست. امروز مهمتر از جنگ نظامى، نبردهاى سیاسى و نبردهاى اخلاقى است.» (مقام معظم رهبری 1388/02/27)

6- ترویج خودباوری در دانشگاه ها 

کشورهای استعمارگر می کوشند ضمن دستیابی به منابع طبیعی کشورهای ضعیف، آنها را از رسیدن به پیشرفت و توسعه باز دارند. یکی از شیوه های آنها، محروم کردن این جوامع از اعتماد به نفس و از  بین بردن قدرت ابتکار و خلاقیت در آنهاست. چرا که احساس حقارت در جوامع، ساختار روحی و روانی آنها را در هم می ریزد و آنها طعمه ای سهل الوصول برای هر نوع تهاجم خارجی می شوند. بدیهی است وقتی ملتی، ارزشهای والای خویش را از دست بدهد، دچار سرگشتگی و فروپاشی می شود و این امر زمینه را برای سلطه خارجی مهیا می سازد. کشورهای پیشرفته از این طریق، سیطره سیاسی و اقتصادی خود را بر جوامع دنبال می کنند.

بنابراین یکی دیگر از الزامات پیشرفت در دهه چهارم، ترویج خودباوری است . رهبر معظم انقلاب در این خصوص به دستگاه های مدیریتی و اساتید توصیه می کنند که در داخل دانشگاه ها خودباوری را ترویج کنند. 

« توصیه این است که هم دستگاه‏هاى مدیریتى، هم اساتید، در داخل دانشگاه‏ها خودباورى را ترویج کنید. جوانى که تحت تربیت و تحت آموزش و تعلیم شماست، باید به خود اعتماد داشته باشد - آن اعتماد به نفس ملى که عرض کردیم. بحثِ این نیست که شخصى به خودش اعتماد دارد، بحثِ این است که ما به خصال ملى خودمان، به امکانات ملى خودمان، به ذخائر فرهنگى خودمان، یک اعتماد به نفس عمومى داشته باشیم که به آن گفتیم اعتماد به نفس ملى - این حالت بایست در یکایک جوانهاى ما بروز پیدا کند.» (مقام معظم رهبری1387/07/03)

7- تشخیص نیازها و اولویتهای علمی 

از دیگر الزامات پیشرفت در دهه چهارم از نگاه رهبری، تشخیص نیازها و الویتهای علمی کشور است. ایشان در این خصوص می فرمایند: 

« نیازها و اولویتهاى علمى را ما تشخیص بدهیم و این را در برنامه‏ریزى‏هاى آموزشى‏مان دخالت بدهیم. حالا درباره‏ى علوم انسانى، درباره‏ى علوم پایه، درباره‏ى بخشهاى مختلفى از علوم تجربى یا سطوح مختلفى از تحقیق ممکن است یک اولویتهائى در مطالعه و بررسى کامل آشکار بشود؛ اینها باید ملاحظه بشود و در برنامه‏ریزى‏ها دخالت داده بشود. ما با امکانات محدود و با نیازهاى فراوان، نباید به خودمان اجازه بدهیم که در کارى که از اولویت برخوردار نیست، سرمایه‏گذارى فکرى و پولى و وقتى و انسانى بکنیم.» (مقام معظم رهبری1387/07/03)

8- کاربردی کردن تحقیقات و اختراعات

مقام معظم رهبری کاربردی کردن تحقیقات و اختراعات را از دیگر الزامات پیشرفت علمی می دانند: 

«مسئله‏ى کاربردى کردن تحقیقات و اختراعات  جزو چیزهائى است که من رویش تکیه دارم. ما ممکن است یک تحقیقاتى بکنیم، در یک پروژه‏ى تبلیغاتى به جاهاى خوبى هم محققِ ما برسد؛ اما این در وضع کشور، در جهت رشد و توسعه‏ى کشور نقشى نداشته باشد؛ یعنى نتواند به ثروت ملى تبدیل شود . ما باید علم‏مان را بتوانیم به ثروت ملى تبدیل کنیم . این، تلاش لازم دارد، برنامه‏ریزى لازم دارد.» (مقام معظم رهبری1386/06/12)

9- تکمیل زنجیره ی علم و فناوری

رهبر معظم انقلاب می فرمایند: 

«ما باید زنجیره‏ى علم و فناورى را تکمیل کنیم، که گاهى یک جاهائى از این زنجیره قطع شده است، تا یک خط تولید واقعى درست بشود و علم بتواند از همه‏ى جهات به اهداف خودش برسد.» (مقام معظم رهبری1386/06/12)

10- استعداد نخبه پروری در محاسبات لحاظ شود

مقام معظم رهبری نقش نخبگان را در ایجاد قدرت ملی، سازندگی و آینده کشور موثر می دانند و بر حضور این قشر در توسعه و پیشرفت کشور تاکید می کنند: 

« کشور ما از لحاظ استعداد نخبه‏پرورى و دارا بودن نخبه‏ها، یک سطحِ بالاتر از متوسط را دارد. این در محاسبات باید بیاید.» (مقام معظم رهبری1386/06/12)

نتیجه گیری: 

علم، ابزاری کارآمد و موثر برای بشر است تا راه کمال و ترقی را بهتر بپیماید و وسایل رفاه و سعادت مادی و معنوی خود را فراهم کند. پیشرفتهای علمی بر توانایی کشورها در زمینه های مختلف  تاثیر  می گذارد به همین دلیل رهبر معظم اتقلاب اسلامی  نسبت به عقب ماندگی علمی کشور هشدار می دهند و همگان  را به علم آموزی و پیمودن هرچه سریعتر راه ترقی علمی و فناوری ترغیب می کنند.

از نگاه مقام معظم رهبری جامعه می تواند ازطریق تلاش عقلانی نیروهای انسانی  به دستاوردهای عظیمی در توسعه دست یابد. در الگوی توسعه رهبری بر علم و فناوری تاکید زیاد می شود و توسعه نیازمند دانش و تخصص و کار سودمند است. 

یکی از ویژگیهای مهم الگوی توسعه رهبری، عدالت محوری است. مقام معظم رهبری معتقدند که هیچ عاملی به اندازه عدالت، نمی تواند نابسامانیهای اقتصادی و اجتماعی را اصلاح کند.  چرا که فقدان عدالت، کلید پیدایش بزهکاری، مفاسد و آسیب های اجتماعی است و خشونت، تعدی،عدم امنیت اجتماعی و پیدایش معضلات روانی ازجمله آثار بی عدالتی است. 

در الگوی توسعه و پیشرفت رهبری، به کار و تلاش هدفمند تاکید می شود که این باعث می شود جامعه به یافته های علمی جدید مجهز شود و به توسعه و پیشرفت بیانجامد. 

از شاخص های الگوی توسعه و پیشرفت رهبری، استقلال و خود اتکایی کشور در توسعه است . مقام معظم رهبری جامعه را به نفی سلطه پذیری فرا می خواند و در دیدگاه ایشان، توسعه واقعی با خودکفایی رابطه ای نزدیک دارد و عزت و سربلندی  کشور در گرو عدم وابستگی به کشورهای دیگر است. 

الگوی توسعه و پیشرفت رهبری، اسلامی- ایرانی است که در آن به کرامت انسانی توجه می شود و همگرایی و همسویی اخلاق با اقتصاد و توسعه، سبب می شود که فعالیتهای اقتصادی، جهت و هدفی معقول بیابد و علم و فناوری در راه گسترش عدالت و اخلاق و تامین حقوق ملت و مبارزه با فقر و تبعیض مورد استفاده قرار گیرد و  از سوی دیگر مدل ها و الگوهای پیشرفت بر اساس  شرایط گوناگون کشور از جمله شرائط تاریخى، شرائط جغرافیائى، شرائط جغرافیاى سیاسى، شرائط طبیعى، شرایط انسانى و شرایط زمانى و مکانى انتخاب و ایجاد می شوند.

نویسنده: علیرضا تاجران