مسئله پیشرفت و توسعه در پرتو عدالت بخش سوم

تبیین نماى کلى پیشرفت از نگاه رهبری

رهبر معظم انقلاب با تاکید بر تبدیل مسئله ی پیشرفت و عدالت در دهه ی چهارم به یک گفتمان ملی بر تبیین نمای کلی پیشرفت می پردازند و نکات ارزشمندی را در این خصوص متذکر می شوند:  

1- پیشرفت، نباید توسعه‏ى به مفهوم رایج غربى تداعى بشود

در الگوی توسعه غربی ، عدم توجه به کرامت انسانی و بی ارادگی آدمی دربرابر ماشینیزم به خوبی مشهود است. این مهمترین وجه تمایز مدل توسعه غربی با توسعه اسلامی است. در اسلام، همگرایی و همسویی اخلاق با اقتصاد و توسعه، سبب می شود که فعالیتهای اقتصادی، جهت و هدفی معقول بیابد.

از آنجا که الگوهای توسعه غربی در کشورهای در حال توسعه با پیش‏فرض‏ها و تعاریف مادی از انسان و جامعه و تاریخ به تدریج افراد جامعه را با ارزش‏های و آرمان‏های غربی هماهنگ می‏نماید، بسترهای نفوذ را هم برای سلطه به آن کشورها مهیا می کند و آنها را مصرف کننده بار می آورد. با توجه به اهمیت این موضوع، پیشرفت از نگاه رهبری، توسعه به مفهوم رایج غربی نیست: 

« امروز توسعه، در اصطلاحات سیاسى و جهانى و بین المللى حرف رایجى است. ممکن است پیشرفتى که ما می گوئیم، با آن چه که امروز از مفهوم توسعه در دنیا فهمیده می شود، وجوه مشترکى داشته باشد - که حتماً دارد - اما در نظام واژگانى ما، کلمه‏ى پیشرفت معناى خاص خودش را داشته باشد که با توسعه در نظام واژگانى امروز غرب، نبایستى اشتباه بشود. آن چه ما دنبالش هستیم، لزوماً توسعه‏ى غربى - با همان مختصات و با همان شاخصها - نیست.» (مقام معظم رهبری1388/02/27)

در الگوی توسعه غربی بر اصالت ثروت و رفاه به هر قیمت تاکید می شود و عدالت و اخلاق صرفا ابزاری برای کسب سود بیشتر و رسیدن به رفاه است. اما الگوی  پیشرفت مدنظر رهبری مبتنی بر عدالت است و مانند الگوی غرب هدف فقط افزایش تولید ناخالص داخلی نیست، بلکه توزیع عادلانه درآمد و در یک کلام اقتصاد اخلاقی عدالت‌محور هدف اصلی است.

مقام معظم رهبری مجموعه غربی شدن یا توسعه یافته ی به اصطلاح غربی را که مجموعه ای از ضدارزشها را داراست، مطلقا قبول نمی کنند و می فرمایند: 

«غربى‏ها یک تاکتیک زیرکانه‏ى تبلیغاتى را در طول سالهاى متمادى اجرا کردند و آن این است که کشورهاى جهان را تقسیم کردند به توسعه‏یافته، در حال توسعه و توسعه‏نیافته. خب، در وهله‏ى اول انسان خیال می کند توسعه‏یافته یعنى آن کشورى که از فناورى و دانش پیشرفته‏اى برخوردار است، توسعه‏نیافته و در حال توسعه هم به همین نسبت؛ در حالى که قضیه این نیست. عنوان توسعه‏یافته - و آن دو عنوان دیگرى که پشت سرش مى‏آید، یعنى در حال توسعه و توسعه‏نیافته - یک بارِ ارزشى و یک جنبه‏ى ارزش‏گذارى همراه خودش دارد. در حقیقت وقتى می گویند کشور توسعه یافته، یعنى کشور غربى! با همه‏ى خصوصیاتش: فرهنگش، آدابش، رفتارش و جهت‏گیرى سیاسى‏اش؛ این توسعه‏یافته است. در حال توسعه یعنى کشورى که در حال غربى شدن است؛ توسعه‏نیافته یعنى کشورى که غربى نشده و در حال غربى شدن هم نیست. این جورى می خواهند معنا کنند. در واقع در فرهنگ امروز غربى، تشویق کشورها به توسعه، تشویق کشورها به غربى شدن است! این را باید توجه داشته باشید. بله، در مجموعه‏ى رفتار و کارها و شکل و قواره‏ى کشورهاى توسعه‏یافته‏ى غربى، نکات مثبتى وجود دارد - که من ممکن است بعضى‏اش را هم اشاره کنم - که اگر بناست ما اینها را یاد هم بگیریم، یاد می گیریم؛ اگر بناست شاگردى هم کنیم، شاگردى می کنیم؛ اما از نظر ما، مجموعه‏اى از چیزهاى ضد ارزش هم در آن وجود دارد. لذا ما مجموعه‏ى غربى شدن، یا توسعه‏یافته‏ى به اصطلاحِ غربى را مطلقاً قبول نمی کنیم. پیشرفتى که ما می خواهیم چیز دیگرى است.»  (مقام معظم رهبری1388/02/27)